Υπολογιστής 100$ για τους φτωχούς;

Φανταστείτε τη σκηνή: Σε μια αφρικανική χώρα, καθώς ο ήλιος αρχίζει να δύει, η οικογένεια μαζεύεται στο κεντρικό δωμάτιο του χαμόσπιτου της. Ο εμφύλιος, η έλλειψη ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, πόσιμου νερού και φαγητού είναι καθημερινή πραγματικότητα για αυτούς, αλλά τουλάχιστον έχουν λύσει το πρόβλημα του βραδινού φωτισμού του σπιτιού. Στο δωμάτιο το μόνο φως έρχεται πλέον από ένα μικρό, πράσινο, φορητό υπολογιστή με μανιβέλα, την οποία κάθε λίγο και λιγάκι κάποιος γυρνάει για να συνεχίσει να λειτουργεί. Σας φαίνεται περίεργο; Και όμως ο Nicholas Negroponte, ιδρυτής του Media Lab του MIT θεωρεί ότι αυτή η σουρεαλιστική σκηνή θα πραγματοποιηθεί στο προσεχές μέλλον.

Η ιδέα είναι σχετικά απλή. Σύμφωνα με τον καθηγητή Negroponte «κάθε πρόβλημα που μπορείς να σκεφτείς, φτώχεια, πόλεμος, μόλυνση του περιβάλλοντος λύνεται με την μάθηση ή η λύση του προβλήματος περιλαμβάνει την μάθηση». Έτσι στο Media Lab αποφάσισαν να κατασκευάσουν έναν υπολογιστή, έτσι ώστε να έχουν πρόσβαση σε αυτόν, αν είναι δυνατόν όλοι οι μαθητές του κόσμου. Το όλο εγχείρημα ονομάστηκε One Laptop Per Child ή OLPC. Όπως είναι προφανές ένας τέτοιος υπολογιστής θα συγκέντρωνε αρκετά ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά. Θα έπρεπε καταρχήν να είναι αρκετά φτηνός, έτσι ώστε να είναι εφικτή η αγορά του από πληθυσμούς που δεν μπορούν να πληρώσουν 600€ και πλέον για να αγοράσουν έναν υπολογιστή. Επιπλέον, θα έπρεπε να είναι ενεργειακά αυτόνομος, δηλαδή να μην στηρίζεται σε σταθερές πηγές ρεύματος καθώς αυτό θα περιόριζε αρκετά την λειτουργικότητα του σε πολλές περιοχές που η αξιοπιστία ή και η ύπαρξη των ενεργειακών παροχών είναι αμφισβητούμενη. Στην υπο-Σαχάρια Αφρική έναν αιώνα μετά την εφεύρεση του λαμπτήρα, μόνο το 23% έχει πρόσβαση σε ηλεκτρικό ρεύμα. Στις αγροτικές περιοχές της Αφρικής όπου ζει το 92% των κατοίκων της, δεν έχουν καθόλου ρεύμα (συνολικά 510 εκατομμύρια κάτοικοι). Τέλος θα έπρεπε να είναι φορητός έτσι ώστε οι μαθητές να έχουν πρόσβαση σε αυτόν όποτε επιθυμούν και όχι μόνο σε συγκεκριμένες τοποθεσίες. Με βάση αυτούς τους παράγοντες τον περασμένο Νοέμβριο ο Nicholas Negroponte και ο Kofi Annan παρουσίασαν ένα πρωτότυπο του υπολογιστή που ονομάστηκε «φορητός των 100$».

Ο υπολογιστής είναι φορητός με επεξεργαστή που τρέχει στα 500MHz και έχει 128ΜΒ μνήμη DRAM. Δεν έχει σκληρό δίσκο αλλά έχει 500ΜΒ μνήμη flash. Επιπλέον το μόνιτορ λειτουργεί με δυο τρόπους: Είτε σαν κανονική έγχρωμη οθόνη με την δυνατότητα να προβάλει ακόμα και DVD (αν και ο υπολογιστής δεν συνοδεύεται από συσκευή ανάγνωσης DVD), είτε ως ασπρόμαυρη οθόνη με μειωμένες ενεργειακές απαιτήσεις που έχει όμως υψηλή ευκρίνεια και διευκολύνει την ανάγνωση ακόμα και κάτω από έντονη ηλιοφάνεια. Εκτός από τα παραπάνω ο υπολογιστής έχει 4 θύρες USB, δυνατότητα σύνδεσης σε ασύρματα δίκτυα μέσω διαφόρων πρωτοκόλλων και μια μανιβέλα με την οποία μπορεί ο χρηστής να φορτίσει τη μπαταρία. Τέλος ο υπολογιστής χρησιμοποιεί μια ειδική έκδοση του Linux από την RedHat αν και όπως είναι φυσικό έχουν αναπτυχθεί και άλλες εκδόσεις Linux από χρήστες ειδικά για την περίπτωση, όπως το PuppyLinux. Τα προγράμματά αυτά ανήκουν στην κατηγορία του ελεύθερου λογισμικού.

Με τον παραπάνω σχεδιασμό είναι αναμενόμενο να έχει μειωθεί αρκετά το κόστος μιας συσκευής αλλά και πάλι δύσκολα θα πίστευε κανείς ότι θα έπιαναν το όριο των 100$ ανά συσκευή. Για να το καταφέρουν αυτό οι σχεδιαστές στηρίχτηκαν σε τρία στοιχεία:

Πρώτον, μείωσαν σημαντικά το κόστος της οθόνης. Επανεξέτασαν την τεχνολογία που στηρίζει τις LCD οθόνες, αφαίρεσαν τα χρωματικά φίλτρα που χρησιμοποιεί η πλειονότητα των LCD και άλλαξαν την δομή των εικονοστοιχείων τους. Με επιπλέον βελτιώσεις στο σχεδιασμό και στα υλικά που χρησιμοποιούνται κατάφεραν να μειώσουν το κόστος τους από τα 150$ στα 35$ περίπου. Αξιοσημείωτο είναι οι οθόνες υψηλής ευκρίνειας (όταν λειτουργούν σαν ασπρόμαυρες) φθάνουν σε ανάλυση έως τα 1200x900 pixels. Πρέπει εδώ να τονιστεί ότι παρόλο που έχουν μειώσει αρκετά το κόστος των υλικών, όλα τα υλικά που χρησιμοποιούνται είναι ασφαλή και τηρούν τις ποιοτικές απαιτήσεις που θέτει η Ε.Ε., δηλαδή τα πλαστικά δεν περιέχουν καρκινογόνα υλικά όπως κάδμιο, μόλυβδο και χρώμιο.

Δεύτερον, στηρίχτηκαν αποκλειστικά σε ανοιχτό λογισμικό, δηλαδή λογισμικό που διανέμεται ελεύθερα και δεν χρειάζεται κάποιος να καταβάλλει κάποιο αντίτιμο για να το χρησιμοποιήσει. Επιπλέον ελαχιστοποίησαν τα προγράμματα που χρειάζεται ο φορητός για την εύρυθμη λειτουργία του. Όπως λέει και ο κύριος Negroponte: «Τα 2/3 του software των σημερινών υπολογιστών αποσκοπούν στην ομαλή λειτουργία του εναπομείναντος 1/3, το οποίο εκτελεί την ίδια λειτουργία με εννέα διαφορετικούς τρόπους.»

Τρίτον, σκοπεύουν να παρέχουν τους υπολογιστές κατευθείαν στα υπουργεία παιδείας των χωρών που ενδιαφέρονται, εξασφαλίζοντας μεγάλες παραγγελίες (της τάξης των εκατομμυρίων) έτσι ώστε το βιομηχανικό κόστος κατασκευής να ελαχιστοποιηθεί.

Στην χώρα μας πρόσφατα ξεκίνησε μια προσπάθεια στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, να δημιουργηθεί μια ομάδα η οποία θα βοηθήσει στον σχεδιασμό του υπολογιστή των 100$ υπό την επίβλεψη του Μιχάλη Μπλέτσα του ΜΙΤ. Αν και η προσπάθεια είναι στην αρχή, παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον. Όσοι ενδιαφέρονται μπορούν να μάθουν περισσότερα στην ιστοσελίδα: http://wiki.laptop.org/index.php/OLPC_Greece Παρόλο το τεχνολογικό ενδιαφέρον που προκαλεί το εγχείρημα της κατασκευής ενός laptop τόσο μικρού προϋπολογισμού, δεν μπορεί να μη γεννήσει προβληματισμούς και ίσως αμφιβολίες. Είναι γεγονός ότι η εξάπλωση της υπάρχουσας καταγεγραμμένης γνώσης και των εφαρμογών της σε όλα τα πεδία των επιστημών, αλλά και το πώς θα παραδοθεί μέσω της εκπαίδευσης στις γενιές που έπονται ώστε να εμπλουτιστεί, είναι σημαντικό στοίχημα για μια κοινωνία. Όμως για να συμβεί αυτό πρέπει να πληρούνται κάποιες προϋποθέσεις. Πρέπει κάθε μέλος ή έστω ένα μεγάλο ποσοστό της κοινωνίας που συμβάλλει σ’ αυτή τη διαδικασία να έχει τη δυνατότητα να καλύψει τις βιοτικές του ανάγκες (σίτιση, στέγαση, ένδυση, κτλ) ώστε να έχει τη δυνατότητα να αναγνωρίσει την αξία της πληροφορίας και μετέπειτα της γνώσης.

Η δύση αξιολόγησε τις προτεραιότητες μιας χώρας όπου το 35% του πληθυσμού της ζει με λιγότερο από 1$ τη μέρα(στοιχείο UNISEF 1992-2002) -όπως είναι η Ινδία που ανήκει στη λίστα των χωρών του OLPC- και διαπίστωσε ότι αναγκαιότητα είναι να διαδώσει τη νέα τεχνολογία και να εξαπλώσει τη γνώση ως ιεραπόστολος της νέας χιλιετίας. Στις περισσότερες αναπτυσσόμενες και στις υπανάπτυκτες χώρες, οι συνθήκες ζωής είναι άθλιες για την πλειοψηφία των κατοίκων ειδικότερα στις επαρχιακές περιοχές, όπου ανέσεις όπως το ηλεκτρικό ρεύμα, η ύδρευση που για μας απ’ αυτή τη μεριά του κόσμου θεωρούνται αυτονόητες γι’ αυτούς είναι ανύπαρκτες. Μήπως αδυνατούμε να κατανοήσουμε την κατάσταση των χωρών αυτών; Με αφετηρία το εύλογο ερώτημα του κατά πόσο αυτές οι κοινωνίες για τις οποίες ως επί το πλείστον προορίζεται η μαζική παραγωγή του έχουν ανάγκη από laptops, όταν δυσκολεύονται να καλύψουν την ανάγκη της τροφής συμπεραίνει κανείς ότι το χάσμα μεταξύ του σκοπού και του ίδιου του επιτεύγματος (εάν το δούμε ως μια πολύ σημαντική επιστημονική και τεχνολογική πρόοδο) είναι μεγάλο και αγεφύρωτο. Πριν λοιπόν επιχειρήσουμε να τους κάνουμε techfreaks μήπως θα έπρεπε και να δούμε πώς θα μπορούσαν να γεμίσουν τα στομάχια τους;

Επίσης δε πρέπει να παραβλέπουμε τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν σε κάθε χώρα και το πώς αυτές μπορούν να αντιμετωπίσουν το δύσκολο αυτό εγχείρημα. Εμφύλιοι πόλεμοι, δικτατορίες, λαϊκιστές ηγέτες, ταραχώδεις πολιτικές περίοδοι και πολλοί άλλοι κοινωνικοί και πολιτικοί παράγοντες μπορούν πολύ εύκολα να παραλλάξουν αλλά και να επαναπροσδιορίσουν τον άδολο σκοπό του OLPC. Είναι πολύ εύκολο σε πολιτικά ασταθείς κοινωνίες αποτελούμενες από αγράμματους κατά πλειοψηφία ανθρώπους να καπηλευτούν το εν λόγω laptop, κάποιοι τυχοδιώκτες για προσωπικά και πολιτικά συμφέροντα (π.χ. λαθρεμπόριο). Το δεύτερο ερώτημα που αφορά αυτές τις κοινωνίες είναι το κατά πόσο η πρόσβαση στη γνώση θα είναι ελεύθερη και όχι κατευθυνόμενη. Η ελευθερία του λόγου είναι κατάκτηση των δημοκρατικών και κυρίως των ανεπτυγμένων κοινωνιών. Σε καμία περίπτωση δεν είναι δεδομένη σε όλες τις γωνιές του κόσμου. Αυτός ο παράγοντας θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπ’ όψιν καθώς πλήττει τον κύριο σκοπό του OLPC.

Όσον αφορά το φιλανθρωπικό χαρακτήρα του OLPC, μήπως το κέρδος όλης αυτής της ιστορίας δεν είναι και τόσο αμελητέο σε σχέση με το κόστος; Όλα τα θηρία του τεχνολογικού στερεώματος σπεύδουν να παρουσιάσουν ανταγωνιστικότερη προσφορά. Η Intel για παράδειγμα, είναι ήδη έτοιμη να ξεκινήσει τις διαδικασίες για την κατασκευή ενός παρόμοιων χαρακτηριστικών μοντέλου που προορίζεται για τον ίδιο σκοπό.

Η τεχνολογία εξελίσσεται, πολλές φορές ερήμην των αναγκών της κοινωνίας. Η πρόσβαση στην πληροφόρηση και η κάλυψη αναγκών ζωτικής σημασίας όπως το φαγητό και το νερό δεν είναι εξίσου εύκολη σε όλες τις γωνιές του κόσμου. Το OLPC είναι ένα πετυχημένο εγχείρημα για την καταπολέμηση της πρώτης ανισότητας. Μήπως όμως η δεύτερη είναι αυτή που θα έπρεπε να μας απασχολεί περισσότερο;

ΥΓ: Καλός ο μονόλογος αλλά η κουβέντα είναι εποικοδομητικότερη. Ελάτε να συζητήσουμε για το άρθρο, ή και πέρα απ’αυτό στο Forum της Ομάδας Νετρίνο στην τοποθεσία: http://www.phpbbserver.com/neutrinoteam